با گسترش استفاده از رسانه‌ها و ابزارهای ارتباطی، نیاز به آموزش و اهمیت شناخت آنها نیز بالاتر می‌رود. به همین دلیل است که در سال‌های اخیر کتاب تفکر و سواد رسانه‌ای به کتاب‌های درسی پایه دهم اضافه شده است.
پدیدآورنده کتاب تفکر و سواد رسانه‌ای پایه دهم، سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی است.
کتاب درسی تفکر و سواد رسانه ای شامل نکاتی است که هم به‌صورت نظری و هم به‌صورت عملی کاربردی هستند و می‌توانند به‌عنوان یک راهنما، ما را به درک درستی از جهان مجازی امروز برسانند.
کتاب تفکر و سواد رسانه‌ای پایه دهم از 6 فصل تشکیل‌شده است که مهم‌ترین بخش‌های این کتاب شامل مباحثی مانند تاریخچه رسانه، لزوم سواد رسانه‌ای، تحلیل رسانه، مخاطب شناسی، برنامه‌ریزی، رسانه و سبک زندگی و اخلاق رسانه‌ای هستند.
کتاب درسی تفکر و سواد رسانه ای به هدف آموزش مسائلی در رابطه با فناوری و ارتباطات تالیف شده است. کلمه “رسانه” اغلب در کلام، مورد سوء استفاده قرار می گیرد. این اصطلاح، حوزه ای فراتر از اخبار تلویزیونی یا وب سایت های خبری را شامل می شود. کتاب درسی تفکر و سبک زندگی بین تمامی رشته های مختلف مشترک است. همچنین این کتاب در پایه های دهم و یازدهم در برنامه درسی دانش آموزان قرار می گیرد.
سانه های جمعی شامل طیف گسترده ای از محتواها هستند که مردم وقت خود را صرف خواندن، تماشا و تجربه‌ی آنها می کنند. این محتواها عبارتند از:
- تلویزیون، رادیو، آنلاین و چاپی
- آگهی ها و پیام های تبلیغاتی
- بازی های ویدئویی
- برنامه های پخش موسیقی
- شرکت های پخش ویدئو آنلاین
- رسانه های اجتماعی
و اینها تنها منابع اصلی رسانه ها هستند. با استفاده از اینترنت هر کسی می تواند از طریق یک وب سایت یا از طریق رسانه های اجتماعی تولید کننده نوعی رسانه شود. به همین دلیل است که باید آموزش های مربوطه در این زمینه به دانش آموزان داده شود تا بتوانند به درستی با انواع رسانه و اطلاعاتی که ارائه می دهند برخورد کنند. سیستم آموزشی نیز با تالیف کتاب درسی تفکر و سواد رسانه ای قصد دارد نقش خود را در زمینه آموزش این موارد به دانش آموزان ایفا کند.
سواد رسانه‌ای مبحث جذابی است که می‌کوشد خواندن سطرهای نانوشته رسانه‌های چاپی، تماشای پلان‌های به نمایش درنیامده یا شنیدن صداهای پخش نشده از رسانه‌های دیداری شنیداری را به مخاطبان بیاموزد. سواد رسانه‌ای، مهارت درک نحوۀ کار رسانه‌ها و معنا سازی در آنها است، اینکه رسانه‌ها چگونه سازمان‌دهی می‌شوند و چگونه از آنها استفاده می‌شود. به‌عنوان‌مثال مخاطبی که دارای سواد رسانه‌ای است، از اهداف و خط‌مشی‌های رسانه‌های مختلف آگاه است و از آنها به‌صورت شایسته استفاده می‌کند.
سرفصل‌های مطرح‌شده در این کتاب به شرح زیر می‌باشد:
فصل 1: ما و رسانه‌ها
- درس 1: مسابقۀ رسانه‌ها با زمان
- درس 2: پیام همبرگری
- درس 3: پنج‌گانۀ سواد رسانه‌ای (1)
فصل 2: فنون خلق پیام رسانه‌ای!
- درس 4: تصاویر بی‌طرف نیستند!
- درس 5: از بازنمایی تا کلیشه
- درس 6: فنون اقناع (1)
- درس 7: ما هم می‌توانیم!
- درس 8: فنون اقناع (2) (درس اختیاری)
فصل 3: نادیده‌های رسانه‌ها
- درس 9: مهندسان پیام
- درس 10: بازی‌گردانان بزرگ
- درس 11: دروازه‌بانی خبر
فصل 4: مخاطب شناسی
- درس 12: مخاطب خاص!
- درس 13: مخاطب فعّال یا منفعل!
- درس 14: مخاطب، بی‌مخاطب!
فصل 5: رسانه و سبک زندگی
- درس 15: هر چیز که در جستن آنی، آنی
- درس 16: کلیشۀ بدن
- درس 17: بازی زندگی است (درس اختیاری)
- درس 18: زندگی دوم
- درس 19: پنج‌گانۀ سواد رسانه‌ای (2)
فصل 6: رژیم مصرف رسانه‌ای
- درس 20: مراقب اضافه‌بار باشید!
- درس 21: من از رسانه‌ها هوشمندانه استفاده می‌کنم!
- درس 22: اخلاق رسانه‌ای
ویژگی های کتاب درسی تفکر و سواد رسانه ای
ما در عصر اشباع رسانه ای زندگی می کنیم. به همین دلیل است که داشتن سواد رسانه ای برای همه اهمیت دارد. دانش آموزان را روزانه در مواجهه با انواع و اقسام اطلاعات و پیام های مختلف از افراد مختلف قرار می گیرند. اگر آنها آگاهی کامل ار نحوه برخورد با این حجم از اطلاعات نداشته باشند بدون شک در خطر بزرگی قرار خواهند گرفت.
همانطور که گفته شد اینترنت به تمام افراد این فرصت را می دهد تا افکار خود را با دیگران به اشتراک بگذارند.
این موضوع همانقدر که مثبت است می تواند منفی باشد چرا که ممکن است افراد خطرناکی از این موضوع سوء استفاده کرده و تلاش کنند افکار و اعتقادات خود را به دیگران دیکته کنند.
در این شرایط دانش آموزان ما باید بدانند که چطور در برابر این اخبار و اطلاعات کذب و اشتباه واکنش نشان داده و آنها را از اخبار واقعی شخیص دهند. همین گستردگی فضای رسانه ای است که سبب می شود تا درسی مانند کتاب درسی تفکر و سواد رسانه ای به کتاب های درسی دانش آموزان اضافه شود تا به آنها در این زمینه کمک کند.
معلمان نیز در کنار کتاب درسی تفکر و سواد رسانه ای می توانند نقش مهمی در کمک به دانش آموزان برای درک تفاوت رسانه ها و همینطور روش های اخلاقی برای تولید رسانه، ایفا کنند.
درواقع با گسترش فضای رسانه، درک نحوه آموزش کتاب درسی تفکر و سواد رسانه ای برای معلمان نیز اهمیت فزاینده ای پیدا کرده است. آنها باید به خوبی بتوانند دانش آموزان را با خطرات موجود در این فضا آشنا کنند. دبیران از طریق کتاب درسی تفکر و سواد رسانه ای باید به دانش آموزان آموزش دهند که در برخورد با حجم عظیم اطلاعاتی موجود در فضای مجازی چطور کنار بیایند.
مزایای کتاب درسی تفکر و سواد رسانه ای
مزایای کتاب درسی تفکر و سواد رسانه ای برای دانش آموزان متعدد است. اول از همه، سواد رسانه ای به دانش آموزان کمک می کند تا مصرف کنندگان عاقل تر رسانه ها و همچنین تولیدکنندگانِ مسئولِ رسانه ی خود شوند.
در همین راستا، آموزش سواد رسانه ای به پرورش تفکر انتقادی در دانش آموزان نیز کمک می کند. این نوع تفکر با افزایش سن در بسیاری از زمینه ها به آنها کمک می کند. تفکر انتقادی به دانش آموزان یاد می دهد تا هیچ اندیشه ای را بدون تفکر و بررسی نپذیرند و هیچ موضوعی را بدون بررسی کامل ابعاد مختلف آن قبول نکنند. این ویژگی در تمامی مراحل زندگی برای آنها مفید خواهد بود.
همچنین در زمینه ای وسیع تر، سواد رسانه ای مهارت هایی را تقویت می کند که به افراد کمک می کند تا با یکدیگر همکاری کنند. زیرا گفتمان محترمانه را تشویق کرده و مهارت های شهروندی را تقویت می نماید.
